Kate Bisschop-Swift: een grande dame bijzondere kledingstijl

Kunstenares Kate Bisschop-Swift (1834-1928) hield ervan om zich thuis te omringen met alles wat oud is of oud lijkt. Samen met haar echtgenoot Christoffel verzamelde ze antieke meubels, kunstvoorwerpen en snuisterijen, maar ook ramen en deurposten. In hun zorgvuldig ingerichte kamers met dat oude ambacht uit de zestiende en zeventiende eeuw, voelden Kate en Christoffel zich thuis.

Hun huis ademde volgens tijdgenoten de zeventiende eeuw. Het leek haast een museum.[1] Vrienden, kennissen en journalisten kwamen graag langs om zich te vergapen aan al dat moois. Een van die bezoekers schreef dat de historische voorliefde van Kate niet alleen in haar huis terug was te zien: ‘[…] Kate Bisschop, is voor mij de type van de hofdame uit den tijd van Karel II. Evenmin als haar echtgenoot gevoelt zij zich thuis in het 19de-eeuwsche kostuum, en vertoont zij zich bij voorkeur in het zwart met een afhangenden zilveren beugeltasch, aan een snoer om de lendenen’.[2] Die opvallende zilveren beugeltas met zwart fluwelen buidel (afb. 1) heeft Kate, samen met de complete kunst- en antiekcollectie die zij met haar echtgenoot Christoffel heeft verzameld, geschonken aan Friesland.[3]

Afb. 1. Beugeltas en sieraden die Kate draagt op afbeelding 1, te zien in tentoonstelling Christoffel & Kate Bisschop – Verlangen naar vroeger. Foto: Ruben van Vliet

Spletenmouwen

Op foto’s en geschilderde portretten valt de kleding van Kate inderdaad direct op, waardoor er een goed beeld is van haar representatieve kledingstijl van de laatste twee decennia van de negentiende eeuw. Kate verwees met haar kleding graag naar het verleden, en tegelijkertijd waren haar japonnen aangepast aan haar eigen tijd. Het was noodzakelijk om historische inspiratie om te zetten naar een eigentijdse interpretatie. Een letterlijke kopie zou anachronistisch zijn, waardoor Kate in het dagelijks leven volledig uit de toon zou vallen.

Afb. 2. Anthony van Dyck, Portret van Anna Wake, 1628, olieverf op doek, 113 x 99 cm. Mauritshuis Den Haag

Kate was dol op een bepaalde mouwvorm die in de zestiende en zeventiende eeuw werden gedragen door de elite: zogenaamde spletenmouwen (afb. 2). Dit zijn mouwen die bestaan uit een onder- en een bovenmouw. De bovenste gespleten mouwen vallen het meest op. De stof is in de lengte ingesneden, waardoor de ondermouw in contrasterende kleur goed zichtbaar is. Door de repen stof dwars over de arm bijeen te binden met een gekleurd lint, krijgen de mouwen veel volume. Kate kopieerde dit soort mouwen niet letterlijk voor haar eigen kleding, maar gaf ze een moderne twist (hoofdafb., afb. 3 en 8).

Afb. 3. Christoffel Bisschop, Portret van Catherine Seaton Forman Bisschop-Swift, ca. 1883-1885, olieverf op doek, 168 × 81 cm. Fries Museum – Collectie Provincie Fryslân – Schenking Kate Bisschop-Swift

Vuurrood

Op een imposant portret, dat Christoffel rond 1884 van zijn echtgenote schilderde, is Kate afgebeeld in een vuurrode japon (afb. 3). Haar mouwen doen denken aan spletenmouwen: ze bestaan ook uit verticale banen in contrasterende stoffen. Kate liet ze breder maken dan vroeger gebruikelijk was. En ze draagt geen linten die originele mouwen hun volume gaven. Hierdoor blijft de historische verwijzing overeind, maar oogt het geheel toch niet vreemd. Verder heeft haar vlammend rode jurk opvallend brede stroken passement bij de hoekige halsuitsnijding en manchetten. De opstaande kraag is bekleed met wit, waardoor het geheel Kates hoofd mooi omlijst. Al deze elementen doen denken aan eind zestiende-, begin zeventiende-eeuwse mode.

Afb. 4. Waaier met antieke breischede als handvat, ca.1880, zilver, hout, papier, pauwenveren. Fries Museum | Collectie Provincie Fryslân | Schenking Kate Bisschop-Swift. Foto: Tom Haartsen

Net zoals de zwarte beugeltas, worden de waaier met pauwenveren en de gouden sieraden die Kate op het portret draagt, bewaard in het Fries Museum (afb. 4 en 5). De gouden colliers zijn bezet met rode granaten. Deze zogenaamde bootjeskettingen werden toen al gezien als typisch Fries. De kunstenares heeft wel een eigen draai aan de juwelen gegeven. Kate koppelde meerdere kettingen aan elkaar om dit gewenste effect te bereiken. In werkelijkheid zijn de colliers niet zo lang.

Afb. 5. Drie bootjeskettingen, broche en paar oorbellen, negentiende eeuw. Fries Museum | Collectie Provincie Fryslân | Schenking Kate Bisschop-Swift. Foto: Tom Haartsen

Van de rode japon werd gefluisterd dat deze misschien ook door Kate aan de provincie Friesland was geschonken, maar dat deze de tand des tijds niet heeft overleefd. Onze verbazing was groot toen bleek dat verre familie van Kate en Christoffel nog een grote reiskoffer op zolder hadden staan, met daarin resten textiel. Alles was ooit gedragen door Kate. Ze had haar mooie stoffen en kledingstukken zorgvuldig bewaard en aan haar Nederlandse schoonfamilie nagelaten! Tot onze grote vreugde lag in de oude koffer ook een roodzijden lijfje, met passement van donkerrood chenille- en gouddraad. Ook bezat de familie een de rok van gerimpelde zijde, met een grote sleep en ruimte voor een flinke tournure. Samen vormen zij dé rode japon. In werkelijkheid is het geheel nog indrukwekkender dan het portret al deed vermoeden (afb. 6).

Afb. 6. Tweedelige japon met tournure en sleep, circa 1883-1885, zijde, fluweel, maker onbekend. Particuliere collectie. Foto: Gabrielle Vanagaite

Nieuwe vondst

Onlangs is in een privéverzameling nog een foto van Kate opgedoken, waarin Kate poseert in bijzondere kleding (afb. 7). Het portret is vermoedelijk gemaakt in de tweede helft van de jaren 1870, wat dit de tot nu toe oudst bewaarde foto maakt van Kate in haar historiserende stijl. De kunstenares bladert in een groot boek, wat lijkt op een verzameling ingebonden kunstwerken. Door zich hiermee te laten fotograferen, laat Kate haar kunstzinnige interesses zien. De carte-de-visite, een foto op formaat van een visitekaartje, herinnert aan de foto van Kate waar zij poseert in de serre van haar woning villa Frisia (hoofdafb., afb. 8).

Afb. 7. Friedrich Hertel, Weimar (Duitsland), portret van Kate Bisschop-Swift, ca. 1875-1880, carte-de-visite. Particuliere collectie

Kate draagt op de nieuw ontdekte foto een lijfje met een lange, aangeknipte overrok met brede fluwelen biezen. Hieronder draagt ze een doorgestikte zijden onderrok. Zulke gewatteerde kledingstukken waren in de achttiende eeuw in heel Europa modieus.[4] In plaats van de gehele mouw te laten lijken op spletenmouwen, heeft Kate er bij deze japon voor gekozen om alleen in de kopmouwen brede openingen in de stof te laten maken, waar dezelfde doorgestikte zijde uit komt als van haar onderrok. Waarschijnlijk heeft ze hiervoor gekeken naar zestiende-eeuwse voorbeelden. Een belangrijk stuk in haar verschijning, is opnieuw de zwartfluwelen beugeltas. Die is bevestigd aan een opvallende zilveren gordel om haar middel.

Afb.8. Kate Bisschop-Swift in de serre van villa Frisia, 1894-1904, fotograaf onbekend. Particuliere collectie

Kunstzinnig

Spletenmouwen van zijde en fluweel, over- en onderjurken en Friese kettingen: Kate wist precies hoe zij haar identiteit wilde presenteren aan haar tijdgenoten. Met al die historische verwijzingen in haar kledingstijl, viel Kate op en onderscheidde ze zich van anderen. Ze liet hiermee haar artistieke identiteit zien en dat ze historische kennis bezat die ze feilloos kon inpassen in haar dagelijks leven.

Afb. 9. Detail van tweedelige japon, met sieraden. Foto: Gabrielle Vanagaite

De tentoonstelling Christoffel & Kate Bisschop – Verlangen naar vroeger is tot en met 7 juli 2024 in het Fries Museum in Leeuwarden te zien.

Dit blog is een ingekorte en geüpdatet versie van het artikel ‘Kate Bisschop-Swift (1834-1928) – Leven in het verleden, bewaren voor de toekomst’ dat verscheen in Kostuum 2023, het jaarboek van de Nederlandse Kostuumvereniging. Lezen? Bestel hem hier: https://kostuumvereniging.nl/publicaties/